Суд-ҳуқуқ тизимидаги ислоҳотларнинг бош мақсади одил судловга эришиш имкониятларини кенгайтиришдир

Мамлакат тараққиётининг янги босқичида ижтимоий-иқтисодий ҳаётимиздаги катта ўзгаришлар билан бирга, суд-ҳуқуқ тизимида ҳам ҳаётбахш ислоҳотлар бўй кўрсатаётгани сир эмас. Соҳадаги ўзгаришларнинг ижобий натижаларини у ёки бу масалада судга мурожаат этган юртдошларимиз ҳам ҳис этмоқда, десак муболаға эмас.

Кейинги йилларда инсон омилисиз одил судловни амалга ошириш, судлар фаолияти очиқлиги, шаффофлиги ва тезкорлигини таъминлаш мақсадида тизимга ахборот коммуникация технологиялари жорий қилинди.

Жумладан, ишларни автоматик тақсимланиши, судларга даъво ариза, ариза ва шикоятларни электрон тартибда мурожаат қилиш тартиби белгиланди. Шунингдек, суд мажлисларига тарафлар масофадан туриб иштирок этиш имконини берувчи видеоконференцалоқа режими татбиқ этилди.

Бу жиҳатлар тизимдаги ўзгаришларнинг бир қирраси, холос. Президентимизнинг 2022 йил декабрь ойида Олий Мажлисга ва Ўзбекистон халқига йўллаган мурожаатномасида суд-ҳуқуқ тизимида ислоҳотлар изчил давом эттирилиши таъкидланди.

Дарҳақиқат, 2023 йил миллий қонунчиликда катта янгилик ва ўзгаришлар билан бошланди. Суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг давоми сифатида давлат раҳбарининг “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги ҳамда “Одил судлов фаолиятини амалга оширишни самарали ташкил этиш бўйича қўшимча                                чора-тадбирлар тўғрисида” ги Фармонлари қабул қилинди.

Бу билан суд тизимини кескин ислоҳ қилувчи ўзгаришлар мустаҳкамланиб, тизимни жадал ислоҳ қилинишини таъминлаш, одил судловга эришиш даражасини янада ошириш мақсадида 2023-2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси ҳамда ушбу стратегияни амалга ошириш бўйича ҳаракатлар дастури ҳам тасдиқланди.

Стратегия доирасида одил судловни таъминлашнинг устувор вазифалари этиб “Инсон қадри учун” ғояси асосида чинакам адолатли суд тизимини шакллантириш, адолатли суд қарорлари қабул қилинишига эришиш орқали халқнинг, шу жумладан, тадбиркорларнинг суд тизимига бўлган ишончини мустаҳкамлаш, ҳар бир шахс суд ва судьялар сиймосида ўзининг ишончли ҳимоячисини кўришига эришиш зарурлиги қайд этилди.

Фуқаролар ҳамда тадбиркорларга ўз ҳуқуқ ва қонуний манфаатларини судларда ҳимоя қила олиши учун барча имкониятларни яратиш, суд ишларини юритишда тортишув ва тарафларнинг тенглиги тамойилларини тўлақонли рўёбга чиқариш, судлар фаолиятини тўлиқ рақамлаштириш, суд мажлисларида масофадан туриб иштирок этиш имкониятларини кенгайтиришга ҳам алоҳида эътибор қаратилди.

Шу билан бирга, судьяларнинг мустақиллиги ва дахлсизлиги кафолатларини кучайтириш, судга ҳурматсизлик қилиш ва суд ишига аралашиш ҳолатларининг олдини олиш бўйича самарали механизмларни ишлаб чиқиш назарда тутилди. Суд қарорларининг қатъий ижросини таъминлаш, бу борада давлат органлари ва маҳаллий ҳокимликларнинг масъулиятини ошириш, судьялар ва суд ходимларида юксак муомала маданиятини шакллантириш орқали аҳолида суддан ва давлатдан розилик ҳиссини уйғотиш белгиланди.

Фуқароларнинг судма-суд сарсон бўлишига барҳам берилиши, вилоят судларининг одил судловни амалга ошириш борасидаги ваколатларини янада кенгайтириш, суд қарорлари қонуний, асосли ва адолатли қабул қилинганлигини текширишнинг фуқароларга қулай ва соддалаштирилган тартибини яратиш мақсадида мазкур фармонда туманлараро, туман, шаҳар судлари томонидан биринчи инстанцияда кўрилган ишларни вилоят ва унга тенглаштирилган судларда апелляция ёки кассация тартибида қайта кўриб чиқиш ваколати берилмоқда. Бу тартиб амалга ошиши билан одил судловга эришишнинг имкониятлари янада кенгайиб, аҳоли оворагарчилигининг олди олиниши, биринчи инстанция судининг қарор ёки ҳукмидан норози тарафлар вилоят судига апелляция ёки кассация тартибида шикоят қилиб, натижасидан ҳам қониқмаса, иш мазкур судларда тафтиш тартибида қайта кўриб чиқилиши, вилоят ва унга тенглаштирилган судлар томонидан тафтиш тартибида кўрилган ишлар Олий суднинг судлов ҳайъатларида тафтиш тартибида қайта кўриб чиқилиши тартиби белгиланмоқда.

Бундан ташқари, фармонда судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш мақсадида уларнинг ишига ҳар қандай аралашув қатъий жазоланиши, судьяларнинг хавотирсиз ишлаши учун давлат томонидан барча шароитлар яратилиши қайд этилди.  

Мамлакатимиз раҳбарининг ушбу фармонлари “Янги Ўзбекистон – янги суд” тамойили доирасида аҳолининг одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш, суд-ҳуқуқ тизимини ислоҳ қилишни жадаллаштириш, соҳага илғор халқаро стандартларни жорий этиш, суд ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини таъминлаш, судлар фаолияти самарадорлиги ва одил судлов сифатини ошириш, судлар фаолиятида очиқлик ва шаффофликни таъминлаш билан бир қаторда, фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш кафолатларини кучайтириш имконини беради.

 

Бурхонжон Мамажонов, Фарғона вилоят судининг судьяси

Олий суд раиси ўринбосари Ҳ.Тўрахўжаев бошчилигида Фарғона вилояти Қўштепа туманида сайёр қабул ташкил этилиб, унда жисмоний ва юридик шахсларнинг суд-ҳуқуқ масалаларига доир мурожаатлари ўрганиб чиқилди.

Айтиш керакки, фуқароларнинг судларга бўлган ишончини мустаҳкамлашда жойларда ташкил этиладиган қабулларнинг ўрни беқиёс. Зотан, бундай учрашувлар фуқароларнинг эшикма-эшик сарсон бўлишларининг олдини олишга, муаммоларни имкон қадар тезкор ҳал этишга хизмат қилиши баробарида мурожаатчиларнинг ҳуқуқий маданиятини юксалтиришга ҳам хизмат қилади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 16 январдаги “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони билан тасдиқланган 2023-2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегиясини амалга ошириш бўйича ҳаракатлар дастурида ҳам юқоридаги жиҳатларга алоҳида эътибор қаратилган бўлиб, пировард мақсад адолатли суд қарорлари қабул қилинишига эришиш орқали халқнинг, шу жумладан, тадбиркорларнинг суд тизимига ишончини мустаҳкамлашдан иборат.

Ўтказилган сайёр қабулда 31 нафар фуқаронинг жиноят, фуқаролик, иқтисодий ва маъмурий ишлар бўйича мурожаатлари кўриб чиқилди.

Мурожаатларнинг 15 таси бўйича ҳуқуқий тушунтириш берилиб, 9 та мурожаат юзасидан аризалар Олий суд томонидан кассация тартибида ҳал қилиш учун қабул қилинди. 7 та мурожаат жойида ўз ечимини топди.

Шунингдек, сайёр қабул доирасида ўтказилган сайёр суд мажлисларида содир қилган жиноий қилмиши учун суд ҳукми билан жазони ўтаётган 20 нафар фуқаро қилмишидан пушаймонлиги, тегишли хулоса чиқарганлиги, тузалиш йўлига қатъий ўтганлигини муносабати билан жазони ўташдан муддатидан илгари шартли равишда озод қилинди. 6 та маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар бўйич тарфалар яраштирилди.

Фуқаролик ишлари бўйича судлар томонидан иш ҳақи, алимент ундириш бўйича мурожаатлар ўрганиб чиқилиб, суд буйруқлари чиқарилди ва ижрога қаратилди.

Навбатдаги сайёр қабул давом этмоқда.

Инсоннинг камоли ва заволи ўртасида масофа бир қадам

Ўзбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши ташаббуси билан жорий йилнинг 24 март куни Фарғона вилоят суди биносида  барча судлар судьялари иштирокида давлатимиз раҳбарининг  2020 йил 7 декабрдаги “Судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш ҳамда суд тизимида коррупциянинг олдини олиш самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-6127-сонли Фармони  ижросига бағишланган тадбир бўлиб ўтди.

Тадбирда  асосий эътибор тизимда коррупциянинг барвақт олдини олишга қаратилди. Шунингдек, ваколатни имтиёз деб билган айрим соҳа ходимларининг аянчли тақдири ҳақида рўй-рост, аниқ мисоллар асосида маълумот берилди. Бундан мақсад инсоннинг камоли ва заволи ўртасида масофа бир қадам экани ва ҳалоллик вакцинасининг илдизи маънавиятга бориб тақалишига урғу берилди.

Янги Ўзбекистон тараққиётида жамиятда қонун устуворлигини барқарор таъминлаш биринчи галдаги вазифа экани маълум. Бу эса  инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилишга масъул касб эгалари бўлган судьялардан профессионал лаёқатдан ташқари, профессионал ҳалолликни ҳам талаб қилади, – дейди вилоят судининг раиси Ш.Камолов.

Тадбир ниҳоясида Судьялар олий кенгаши буюртмаси асосида  суратга олинган “Пушаймон”  қисқа метражли фильм намойиш этилди.

Фарғона вилояти судида 8 март – Халқаро хотин-қизлар куни муносабати билан байрам тадбири ташкил этилди

8 март «Халқаро хотин-қизлар» куни муносабати билан вилоят судининг раиси бошчилигида байрам табриги бўлиб ўтди.

 

Тадбир бошида аввало Олий суд раисининг байрам табриги ўқиб эшиттирилди. Сўнг вилоят судининг раиси суд жамоаси аёл ҳамкасбларни байрам билан муборакбод этиб, одил судлов фаолиятини амалга ошириш ва жамиятда қонун устуворлигини таъминлаш йўлидаги самарали меҳнатларини эътироф этиб, келгусидаги фаолиятига омадлар тилади.

 

Шу билан бирга, вилоят суди раиснинг ўринбосарлари, судьялар ва суд ходимлари ҳам аёлларни байрам билан табриклаб, самимий тилакларини билдирдилар.

Судьянинг ишига ҳар қандай аралашув қатъий жазоланади

Сўнгги йилларда суд-ҳуқуқ соҳасини ислоҳ этиш борасида дадил қадамлар қўйилди. Бу йўналишдаги устувор масалалар юзасидан кўплаб қонун, Фармон ва қарорлар қабул қилинди. Уларда судларнинг халқчиллиги ва очиқлиги, инсон ҳуқуқларининг устуворлигини таъминлаш каби чоралар белгиланиб, бу борада тегишли ишлар амалга оширилди.

Президентимизнинг 2022 йил декабрь ойида Олий Мажлисга ва Ўзбекистон халқига йўллаган мурожаатномасида суд-ҳуқуқ тизимида ислоҳотлар изчил давом эттирилиши таъкидланди.

Дарҳақиқат, 2023 йил миллий қонунчиликда катта янгилик ва ўзгаришлар билан бошланди. Суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг давоми сифатида давлат раҳбарининг “Одил судловга эришиш имкониятларини янада кенгайтириш ва судлар фаолияти самарадорлигини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги ҳамда “Одил судлов фаолиятини амалга оширишни самарали ташкил этиш бўйича қўшимча                                чора-тадбирлар тўғрисида” ги Фармонлари қабул қилинди.

Бу билан суд тизимини кескин ислоҳ қилувчи ўзгаришлар мустаҳкамланиб, тизимни жадал ислоҳ қилинишини таъминлаш, одил судловга эришиш даражасини янада ошириш мақсадида 2023-2026 йилларга мўлжалланган суд тизимини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқишнинг қисқа муддатли стратегияси ҳамда ушбу стратегияни амалга ошириш бўйича ҳаракатлар дастури ҳам тасдиқланди.

Стратегияда келгусида тинтув ўтказиш, телефон сўзлашувини эшитиш ва мулкни хатлашга санкция бериш ваколатини прокурорлардан судларга ўтказиш, тарафларнинг ташаббусига кўра тайинланган эҳтиёт чорасини суд томонидан юқори қийматда (жумладан, етказилган зарарга нисбатан) гаров эҳтиёт чорасига алмаштириш тартибини белгилашни назарда тутувчи қонун лойиҳаси ишлаб чиқилиши белгиланди.

Сир эмаски, низоларни муқобил ҳал қилиш институтини ривожлантириш, яъни айрим тоифадаги ишларни судгача ва суддан ташқари ҳал қилиш механизмларини янада кенгайтириш суд-ҳуқуқ соҳасидаги ислоҳотларнинг муҳим таркибий қисмидир.

Ривожланган хорижий давлатлар ҳуқуқий тизимида низони судгача олиб бормасдан, муқобил йўл билан ҳал қилишга қаратилган
медиация — тарафлар ихтиёрий розилиги билан низони ўзаро ҳал этиш жараёни алоҳида аҳамият касб этади.

Мамлакатимизда ҳам низони тинч йўл билан бартараф этиш йўлида саъй-ҳаракатлар амалга оширилмоқда. Қолаверса, 2019 йил 1 январдан кучга кирган “Медиация тўғрисида”ги Қонун мазкур институтнинг ривожланишига замин яратди. Низолашаётган тарафларнинг вақти ва ресурсларини тежаш, ортиқча оворагарчиликларни олдиши олиш, низо бўйича ўзаро мақбул ечим топиш – булар медиацияни қўллашнинг ижобий томонлари ҳисобланади.

Шу сабабли, Фармонга асосан эндиликда самарали йўналиш сифатида низоларни ҳал этишнинг муқобил усулларидан янада кенг фойдаланиш учун зарур ташкилий-ҳуқуқий шарт-шароитлари яратилади.

Хусусан, медиация институтини қўллаш доирасини кенгайтириш ва низоларни судгача ҳал қилиш механизмлари қўлланилиши лозим бўлган фуқаролик ишлари тоифасини кўпайтириш бўйича таклифлар тайёрланади.

Яна бир муҳим масала, судьялар ихтисослашувини янада кенгайтириш мақсадида мураккаблигига кўра ихтисослашувни талаб этадиган йўналишлар, жумладан оилавий, меҳнат, интеллектуал мулк ҳуқуқларини ҳимоя қилишга оид низолар бўйича ихтисослаштирилган судьялар корпуси шакллантирилади. Бу эса ушбу тоифадаги ишларни малакали судьялар томонидан сифатли кўрилишини ва ягона суд амалиёти шакллантирилишини таъминлайди.

Шунингдек, Фармон билан тасдиқланган Ҳаракатлар дастурида
суд ҳужжатларининг ўз вақтида ва тўлиқ ижросини таъминлаш, судьялар корпусини шакллантиришда очиқлик ва шаффофлик принципини янада кенгроқ жорий этиш, суд ҳокимиятининг нуфузи, мавқеи ва обрўсини янада юксалтириш чораларини кўриш каби бошқа муҳим чора-тадбирлар ҳам белгиланди.

Маълумки, жамиятдаги адолат мезони — фуқароларининг ҳуқуқ-эркинликлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилиниши қай даражада кафолатланганлиги билан бевосита боғлиқдир. Адолат эса фақат мустақил суд ҳокимияти томонидан таъминланиши мумкин. Бу борада Фармонда одил судлов фаолиятига ташқи ва ички тарафдан аралашиш имкониятларини бартараф этиш чоралари кўзда тутилмоқда.

Хусусан, судьяларнинг чинакам мустақиллигини таъминлаш мақсадида уларнинг ишига ҳар қандай аралашув қатъий жазоланиши, судьяларнинг хавотирсиз ишлаши учун давлат томонидан барча шароитлар яратилиши қайд этилди.

Суднинг мустақиллиги ва судьялар дахлсизлигини таъминлашни кучайтириш мақсадида, судга ҳурматсизлик қилиш ҳолатларини олдини олишнинг самарали механизмлари ишлаб чиқилади, бунинг учун маъмурий жавобгарлик чораларини кучайтирилади ва жиноий жавобгарлик белгиланади.

Бу ҳали ҳаммаси эмас. Стратегияда келгуси йилларда ҳудудлардаги аҳоли сонидан келиб чиқиб, судьялик штат бирликлари сонини босқичма-босқич ошириб бориш мақсади белгиланди. Бу эса аҳолининг одил судловга эришиш имкониятларини кенгайтиришга хизмат қилади.

Шунингдек, судьялар ҳамжамияти органларини шакллантириш, судьяларни танлаш, лавозимга тайинлаш, ўқитиш ва уларнинг малакасини ошириш тизимини такомиллаштириш масалалари ҳам яқин истиқболдаги устувор вазифалар бўлади.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, мамлакатимизда олиб борилаётган одил судловнинг, давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиёев таъбири билан айтганда, “Суд остонасига қадам қўйган ҳар бир инсон, Ўзбекистонда адолат ҳукм сураётганига тўла ишонч ҳосил қилиши керак”, деган эзгу тамойилнинг ҳаётий ифодасидир.

 

Беҳзод Эргашев, жиноят ишлари бўйича Олтиариқ туман судининг раиси

Skip to content