Суд тизимида коррупсиявий хавф-ҳатарларни олдини олиш масалалари
Бугунги кунда жаҳон миқёсида давлатлар тараққиётига салбий таъсир коʻрсатаётган, барчани ташвишга солаётган коррупсия хавфи ортиб бормоқда. Коррупсия – сиёсат ва давлат бошқаруви соҳасидаги ижтимоий хавфли ходиса боʻлиб, давлат функсияларини бажариш ваколатига эга боʻлган ёки уларга тенглаштирилган шахсларнинг ноқонуний тарзда моддий ва бошқа бойликлар, имтиёзларни олишда оʻз мақоми ва у билан боғлиқ имкониятлардан фойдаланиши, шунингдек, бу бойлик имтиёзларни жисмоний ёки юридик шахслар қонунга хилоф равишда эгаллашига имкон беришида ифодаланади.
Тараққиётнинг янги босқичида Ўзбекистон учун коррупсиянинг ҳар қандай шаклдаги кўриниши ислоҳотлар шиддатини ва самарасини сусайтириши мумкин бўлган иллат ҳисобланади. Дарҳақиқат, Давлатимиз раҳбарининг 2022 йил 20 декабрдаги Олий Мажлис ва Ўзбекистон халқига мурожаатномасида “Коррупсияга қарши курашишда аҳолининг барча қатламлари, энг яхши мутахассислар жалб қилинмас экан, жамиятимизнинг барча аъзолари, таъбир жоиз бўлса, “ҳалоллик ватсинаси” билан эмланмас экан, ўз олдимизга қўйган юксак марраларга эриша олмаймиз”, деб бежизга таъкидланмаган. Шу сабабли, Янги Ўзбекистонда “Инсон қадри учун” тамойили асосида халқимизнинг фаровонлигини янада ошириш, инсон ҳуқуқлари ва манфаатларини сўзсиз таъминлаш ҳамда фаол фуқаролик жамиятини шакллантиришга қаратилган ислоҳотлар доирасида барча соҳаларда коррупсияга қарши муросасиз курашиш муҳитини шакллантириш талаб этилади.
Ҳозирги кунда давлат органларида коррупсиявий ҳолатларни олдини олиш ва уларга қарши кескин чоралар кўриш бўйича кўплаб ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Гарчи кескин чоралар кўрилаётган бўлса ҳам баъзи ҳолатларда коррупсия билан боғлиқ муаммолар ҳалигача давом этаётганлиги, айниқса давлат ҳокимятининг мустақил органи ҳисобланган суд тизимида бундай ҳолатлар юз бераётганлиги ҳеч биримизга сир эмас. Суд тизими фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиши, низоларни қонуний, адолатли ва ҳолисона ҳал қилиши, жиноятчиликка қарши фаол курашда адолатли қарорлар чиқаришга масъул орган ҳисобланади. Бироқ, коррупсия суд тизимидаги ходимларнинг айниқса, судяларнинг адолат ва қонунга содиқлигини заифлаштириб, адолат мезонларини бузади.
Суд тизимида коррупсиявий ҳолатларни авж олиши оқибатида суд қарорлари қонун устиворлиги асосида эмас, балки моддий манфаат ёки бошқа таъсирли воситалар орқали ҳал қилинишига олиб келади. Натижада, давлатда қонун устуворлиги, адолатлилик принципи ўрнига фуқароларнинг қонунларга амал қилиш истаги сусайиб, улар ўз ҳуқуқларини ўз қўли билан таъминлашга интилиши ортади. Коррупсия суд тизимида бир нечта кўринишларда намоён бўлади. Булар: суд жараёнига бошқа давлат органларининг аралашуви, иш ҳажмининг ойлик маош билан мутаносиб эмаслиги, суд жараёнларида шаффофликнинг етишмаслиги, ташқи таъсир ва сиёсий босим, каби бир қанча омилларни ўз ичига олади.
Мазкур ислоҳотлар суд тизимида коррупсиявий хавф-ҳатарларни олдини олишда мукаммал чора-тадбирлар десак асло муболаға бўлмайди. Суд тизимининг, хусусан судяларнинг қарорлар қабул қилишда мустақиллигининг кафолатлари қамрови кенгайтирилиши ва янада мустаҳкамланиши суд тизими фаолияти самарадорлигини ҳамда суд ва судялар холислиги даражасини, ишни кўришнинг очиқлиги ва сифатини ҳамда чиқарилаётган суд қарорларининг қонуний, адолатли ва энг асосийси асосли бўлишига замин яратади десак асло муболаға бўлмайди.
Фуқаролик ишлари бўйича
Ўзбекистон туманлараро суди судяси
Фозилжон Хатамкулов