Фарғона вилоят судида Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми қарорларини тўғри қўллаш ҳамда амалиётни бирхиллаштиришни таъминлаш мақсадида семинар ташкил этилди

Семинарда вилоят суди, туманлараро, туман ва шаҳар судлари судьялари, вилоят Прокуратураси ва Ички ишлар, Солиқ, Экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши, Кадастр агентлиги Фарғона вилоят бошқармалари, шунингдек Қурилиш ва уй-жой коммунал хўжалиги бош бошқармаси вакиллари иштирок этдилар.

Тадбирда Олий суд Пленумининг 2024 йил 16 декабрдаги мажлисида қабул қилинган:

“Ер тўғрисидаги қонунчиликни бузиш билан боғлиқ жиноят ишлари бўйича суд амалиётининг айрим масалалари тўғрисида”ги 36-сонли;

“Фуқаролик ишлари бўйича суд харажатларини ундириш амалиёти тўғрисида”ги 37-сонли;

“Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг иқтисодий ва маъмурий ишлар бўйича суд харажатларини ундириш амалиёти тўғрисидаги қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида”ги 38-сонли;

“Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленуми ва Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленумининг айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги 39-сонли қарорлари бўйича тушунтиришлар берилиб, фикр алмашилди.

Шунингдек, семинар қатнашчилари ўртасида жонли савол-жавоб бўлиб ўтди. Иштирокчилар ўзларини қизиқтирган саволларга батафсил жавоб олдилар.

Сарвар Турғунбоев,

Фарғона вилоят суди
жамоатчилик ва ОАВ билан
алоқалар бўлими бош консультанти

АУКЦИОНДАГИ ЗАКАЛАТ ПУЛИ

Аукцион бу оммавий тартибда турли мулкларни, маҳсулотларни, қимматли қоғозлар ва бошқа нарсаларни сотиш ва бошқа шартномаларни тузиш жой ҳисобланади.

Ўзбекистонда аукционлар  “Электрон онлайн-аукционларни ташкил этиш жамияти томонидан “Е-auksion” электрон савдо платформасида ўтказилади.

Аукционда иштирок этишда асосий талабларидан бири закалат пули тўлаш ҳисобланди. Закалат – иштирокчи томонидан аукцион ёки танловда қатнашиш учун кафолат таъминоти сифатида киритиладиган, шунингдек, иштирокчилар томонидан қадамга боғланмаган нарх бериш учун ҳамда лотнинг тўлиқ қиймати шартномага асосан тўланиши белгиланган объектлар бўйича ғолиб (салоҳиятли ғолиб, яъни аукцион ғолибидан бир қадам паст нарх таклифини тасдиқлаган иштирокчи) томонидан баённома расмийлаштириш учун қўшимча тўланган пул маблағи ҳисобланади.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2022 йил
12 январдаги 18-сон қарорига билан тасдиқланган “E-auksion” электрон савдо платформасида электрон онлайн-аукцион ва танловларни ташкил этиш ҳамда ўтказиш тартиби тўғрисида”ги Низомда суд ҳужжатлари ва бошқа органлар ҳужжатларини ижро этишда мол-мулкни реализация қилиш бўйича электрон онлайн аукционда иштирок этиш учун закалат пули мол-мулк баҳоланган қийматининг 5 фоиз миқдорида тўланади. Ер қаъри участкасидан фойдаланиш ҳуқуқи бўйича аукционда иштирок этиш учун ҳамда бошқа аукцион савдоларда закалат базавий ҳисоблаш миқдорига нисбатан аукцион объектининг бошланғич нархидан келиб чиқиб белгиланган.

Объектни сотиш (ижарага бериш) бўйича аукцион ташкилотчисига буюртма берувчи томонидан савдога қўйилган объект лот деб номланади.

Аукцион ўтмаган деб топилганида закалат пули иштирокчиларга қайтарилади. Лекин аукцион ғолиби (салоҳиятли ғолиби) беш иш куни ичида лот қийматини тўламаган ёки олди-сотди (ижара) шартномасини имзолашни рад этган аукцион ғолиби (салоҳиятли ғолиб)нинг закалат миқдори қайтарилмайди ва закалат аукционни ташкил этган оператор тасарруфида қолади.

Фарғона вилоят суди
судьяси
Жамила Акрамова

Қўқон шаҳрида Ўзбекистон Республикаси Олий суди ва Фарғона вилоят судлари масъуллари иштирокида навбатдаги сайёр қабул ташкил этилиб, 100 нафар фуқаронинг жиноят, фуқаролик, иқтисодий ҳамда маъмурий судларда кўрилган ишларга тааллуқли мурожаатлари кўриб чиқилди

Қабулда тафтиш тартибидаги 14 та шикоят Олий судда қонуний кўриб чиқиш учун қабул қилинди.

Тадбир доирасида озодликдан маҳрум қилиш ва ахлоқ тузатиш ишлари жазосини ўтаётган 8 нафар маҳкумлар тақдимнома ҳамда илтимосномалар асосида жазони ўташдан муддатидан илгари шартли равишда озод қилинди. 1 нафар шахс суд залидан қамоқдан озод қилиниб, 6 та жиноят иши ЖПКнинг 84-моддасининг 4-қисмига асосан, 20 нафар шахсга оид маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш эса тарафларнинг ярашганлиги муносабати билан тугатилди.

Шунингдек, бола уч ёшга тўлгунига қадар таъминот ундириш ҳақидаги 3 та, вояга етмаган бола таъминоти учун алимент ундириш ҳақидаги 8 та алимент пуллари ундирилиши белгиланди.

Бундан ташқари 1 та фуқаролик иши бўйича тарафлар ўртасида медиатив келишувга эришилди.

Коммунал хизматлар тўлови бўйича қарздорликни ундириш тўғрисида ҳамда фуқаролардан солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича қарздорликни ундириш тўғрисидаги ҳамда кредит қарздорлиги юзасидан чиқарилган суд буйруқларига нисбатан 11 нафар шахснинг эътироз аризалари қаноатлантирилиб, суд буйруқлари бекор қилинди.

Тадбиркорлик субъектларининг 4 та иқтисодий иш бўйича даъво талаблари қаноатлантирилиб, тадбиркорлар томонидан шартномага асосан етказиб берилган маҳсулот ва кўрсатилган хизматлар учун тўланмасдан келинаётган 87,4 млн сўм ҳақдорликлари ундириб берилди.

Тадбиркорлик субъектларининг 6 та даъво аризалари иш юритувга қабул қилиниб, суд мажлисида кўриб чиқишга тайинланди.

Маъмурий судлар томонидан 2 та оммавий низолар бўйича фуқароларнинг аризалари қаноатлантирилиб, уларнинг бузилган ҳуқуқлари тикланди.

Сарвар Турғунбоев,
Фарғона вилоят судининг
жамоатчилик ва ОАВ билан алоқалар
бўлими бош консультанти

Бугун Олий суд раиси ўринбосари Ш.Полванов ва Фарғона вилояти судлари масъуллари навбатдаги сайёр қабулни Бувайда туманида ўтказиб, 60 нафар фуқаро қабул қилинди

Қабулда тафтиш тартибидаги 2 та шикоят Олий судда қонуний кўриб чиқиш учун қабул қилинди.

Тадбир доирасида озодликдан маҳрум қилиш ва ахлоқ тузатиш ишлари жазосини ўтаётган 41 нафар маҳкумлар тақдимнома ҳамда илтимосномалар асосида жазони ўташдан муддатидан илгари шартли равишда озод қилинди. 2 нафар шахс суд залидан қамоқдан озод қилиниб, 12 та жиноят иши ЖПКнинг 84-моддасининг 4-қисмига асосан, 37 нафар шахсга оид маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш эса тарафларнинг ярашганлиги муносабати билан тугатилди.

Шунингдек, бола уч ёшга тўлгунига қадар таъминот ундириш ҳақидаги 1 та, вояга етмаган бола таъминоти учун алимент ундириш ҳақидаги 18 та алимент пуллари ундирилиши белгиланди.

Бундан ташқари 1 та фуқаролик иши бўйича тарафлар ўртасида медиатив келишувга эришилди.

Коммунал хизматлар тўлови бўйича қарздорликни ундириш тўғрисида ҳамда фуқаролардан солиқлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича қарздорликни ундириш тўғрисидаги ҳамда кредит қарздорлиги юзасидан чиқарилган суд буйруқларига нисбатан 2 нафар шахснинг эътироз аризалари қаноатлантирилиб, суд буйруқлари бекор қилинди.

Тадбиркорлик субъектларининг 5 та иқтисодий иш бўйича даъво талаблари қаноатлантирилиб, тадбиркорлар томонидан шартномага асосан етказиб берилган маҳсулот ва кўрсатилган хизматлар учун тўланмасдан келинаётган 164,2 млн сўм ҳақдорликлари ундириб берилди.

Тадбиркорлик субъектларининг 4 та даъво аризалари иш юритувга қабул қилиниб, суд мажлисида кўриб чиқишга тайинланди.

ФЬЮЧЕРС, ФОРВАРД ВА СПОРТ ШАРТНОМАЛАРИ

Битимлар ҳақидаги билимлар нафақатгина ҳуқуқшунослар, балки ҳар куни миллионлаб шартномавий муносабатларга кирадиган шахслар учун зарур.

         Инглиз тилидан futures contract (фьючерс) ва forward contract (форвард) – келажак учун тузиладиган, spot contract (спот) – жойда тузиладиган битим (шартнома) деб  таржима қилинади.

Фьючерс, форвард ва спот олди-сотди битими турлари ҳисобланади. Фьючерс битими фақат биржада тузилади, форвард ва спот битимлари биржада ҳамда биржадан ташқари тузилиши мумкин.

Фьючерс ва форвард шартномалари келажакда маълум бир вақтда бажарилади. Спорт шартномаси – омборда мавжуд бўлган товарга тузилади ва ушбу шартнома бўйича тарафлар ўз мажбуриятларини қисқа муддат ичида бажаради.

Мазкур мақолада ушбу битимларнинг ўзига хос томонлари, шунингдек пахта хом ашёси бўйича уларни биржа савдоларида тузиш тартиби ҳақида сўз юритилади.

Режали иқтисодиёт ҳукмрон бўлган даврда фьючерс, форвард ва спот битимлари тузилмасди, лекин бозор иқтисодиёти шароитида улар самарали олди-сотди воситаси ҳисобланади.

Амалдаги Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик кодексида фьючерс, форвард ва спот шартномалари келтирилмаган. Аммо биржа савдоларига оид бир нечта норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда, масалан, “Биржа ва биржа фаолияти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонунида ушбу шартнома турлари келтирилган эди.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 26 сентябрь кунги 375-сонли қарорида фьючерс контрактлари, товарлар ва маҳсулотларнинг барча турларига, қишлоқ хўжалиги товарлари бўйича бир йилдан кўп бўлмаган муддатга, товарларнинг бошқа барча турлари бўйича икки йилгача муддатга тузилиши кўрсатиб ўтилган.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 18 март кунги 170-сонли қарорида биржа савдоларида юқори ликвидли ва монопол турдаги маҳсулотни бир ойдан ортиқ муддатга кечиктирган ҳолда етказиб бериш шарти билан сотишни назарда тутувчи “форвард” савдо тури жорий этилган.

Яқин ўтмишда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштирувчилар билан тайёрловчилар ўртасида фьючерс (форвард, спот) шартномаси эмас балки контрактация шартномаси тузилар эди.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 17 мартдаги ПҚ-5031-сон қарори билан тасдиқланган “Фьючерс савдо механизмларини жорий қилиш” Йўл харитасига асосан Ўзбекистон республикаси товар-хомашё биржаси (ЎзРТХБ)да фьючерс шартномалари савдо платформаси тизими ишга туширилиб, 2022 йил 1 январдан бошлаб савдолар йўлга қўйилган. Ушбу платформада пахта хом ашёси сотувчилар ва харидорлар ўртасида форвард ва спот шартномалари ҳам тузилади.

Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 16 ноябрь кунги Ф-14-сонли Фармонда барча пахта-тўқимачилик кластерларига фермер хўжаликлари билан пахта хом ашёсини етказиб бериш бўйича ихтиёрий равишда фьючерс шартномаларини тузишга рухсат берилган.

Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 27 декабрдаги 777-сонли “Товар-хом ашё биржаларида фьючерс савдоларини ўтказиш тартиби тўғрисида”ги Низом тасдиқланди.

Биржа электрон савдо платформасида сотувчи ва харидорлар учун кўплаб қулайликлар яратилган, унда катта ҳажмдаги пахта хом ашёсини савдоси тезлаштирилади, савдолар очиқ бўлиб ўтади. Ҳосилни етиштирган хўжаликлар хом ашёни сақлаш ҳудуди ҳамда омборларига эга бўлган кластерларга сотиш ва топшириш имкониятига эга бўлади.

Фьючерс, форвард ва спот шартнома (битим)ларининг иккита тури бор. Биринчиси – ҳисоб-китоб фьючерс (ҳисоб-китоб форвард, ҳисоб-китоб спот) битими, иккинчиси – етказиб бериш фьючерс (етказиб бериш форвард, етказиб бериш спот) битими.

Юридик адабиётларда ҳисоб-китоб битими ўрнига молиявий битим атамаси ҳам ишлатилади, шунингдек етказиб бериш битими товар битими деб номланади.

Ҳисоб-китоб (молиявий) битимда базавий актив (яъни товар) сифатида акция, валюта, фоиз ставкаси, криптовалюта ва бошқа молиявий инструментлар бўлиши мумкин. Битим бўйича базавий актив етказиб берилмасдан тарафлар ўртасида фақат ҳисоб-китоблар амалга оширилади.

Етказиб бериш (товар) битимида базавий актив сифатида аниқ маҳсулот – дон, пахта хом ашёси, шакар, нефть ҳамда бошқалар бўлиши мумкин.

Фьючерс, форвард ва спот шартномаси предмети қишлоқ хўжалиги маҳсулоти бўлганида у етказиб бериш (товар) шартномаси ҳисобланади. Фьючерс шартномаси фақат биржа савдоларида базавий активини жорий бозор қийматида тузилиши билан контрактация, форвард, спот ва бошқа шартномалардан фарқланади.

Форвард шартномасида ўзаро келишилган нарҳ келажакда сотувчига тўлаб берилади.

Спот шартномасида харидорга товар қисқа муддатда етказиб берилади, товар учун тўлов ҳам қисқа муддат ичида амалда оширилади.

Фьючерс, форвард ва спот шартномалари олди-сотди шартномаси тури бўлгани учун товар сифатига олди-сотди шартномаси учун белгиланган қоидалар қўлланилади.

Дунёда пахта хом ашёсидан ишлаб чиқариладиган товарларнинг қадри баланд. Барча инсонлар табиий пахта матосини афзалликларини билади. Пахта хом ашёси етиштирирувчилар ҳамда уни ишлаб чиқаришда фойдаланаётган корхоналарга даромад келтиради. Инсон ҳаётида пахтани муҳимлиги инобатга олиб, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти 2019 йил 7 октябрда биринчи марта ушбу кунни Бутунжаҳон пахта куни сифатида эълон қилган. Шундан сўнг ушбу кунни нишонлаш анъанага айланди. 7 октябрда давлатларда ярмаркалар, кўргазмалар, илмий семинарлар ва инновацион лойиҳаларнинг тақдимоти ўтказилади. Илк бор БМТ томонидан 2024 йилнинг 7 октябрь куни тадбири ҳалқаро ташкилотда ўтказилмасдан Бенин давлати (Африқа)нинг Котону шаҳрида нишонланди.

Вазирлар Маҳкамасининг 2023 йил 25 декабрдаги 680-сон қарори билан тасдиқланган Низомга асосан фьючерс, форвард ва спорт шартномаси – пахта хом ашёсини етиштирувчилар ва пахта-тўқимачилик кластерлари ёки тўқимачилик маҳсулотлари ишлаб чиқаришни йўлга қўйган корхоналар ўртасида тегишли йил ҳосилининг йиғим-терими даврида пахта хом ашёсини етказиб бериш шарти билан икки томонлама тузилган ҳамда ЎзРТХБнинг алоҳида “пахта хом ашёси секцияси” орқали рўйхатдан ўтган шартнома.

Пахта хом ашёсини етиштириш ва сотиш тизимини молиялаштиришни бозор механизмларига мослаштириш, пахта таннархини мақбуллаштириш, пахта хом ашёсини биржа савдолари орқали сотишни янги босқичга олиб чиқиш, шунингдек, хўжаликларнинг ва қайта ишловчиларнинг моддий манфаатдорлигини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан 2025 йил 17 январь куни ПФ-7-сонли Фармони қабул қилинган.

Унга кўра, 2025 йил пахта ҳосилидан бошлаб ЎзРТХБси календарь йилнинг 1 ноябрь кунида (2025 йил ҳосили учун 1 февралда) пахта толасининг Нью-Йорк биржасидаги фьючерс котировкаларининг охирги 6 ойдаги ўртача котировкасидан келиб чиққан ҳолда келгуси йил ҳосили учун пахта хом ашёсининг бошланғич нархини (биринчи нав, иккинчи синф) аниқлаб, ушбу бошланғич нархни биржанинг расмий веб-сайтида эълон қилади.

Мулкчилик шаклидан қатъий назар барча пахта хом ашёси етиштирувчи хўжаликлар ва кластерлар ҳамда пахта хом ашёсини қайта ишлаш ва ип-калава ишлаб чиқариш занжирига эга тўқимачилик корхоналари ўртасида пахта хом ашёси етказиб бериш бўйича олди-сотди (фьючерс, форвард ва спот) шартномалари Биржанинг пахта хом ашёси секциясида ҳар бир ҳудуд (Қорақалпоғистон Республикаси ёки тегишли вилоят) бўйича алоҳида ўтказиладиган савдоларда тузилади.

Хўжаликлар ҳамда қайта ишловчилар ўртасида тузиладиган шартномалар томонларнинг эркин танлови асосида ўтказиладиган биржа савдолари орқали хўжаликлар томонидан етказиб бериш муддатларини ҳамда бир ёки бир нечта харидорни мустақил равишда танлаш орқали расмийлаштирилади.

Фьючерс шартномалари календарь йилнинг 1 ноябридан кейинги йилнинг 1 июнигача хўжаликлар ва қайта ишловчилар ўртасида биржада эркин шаклланадиган, бироқ эълон қилинган бошланғич нархдан паст бўлмаган нархда тузилади. Фьючерс шартномасини тузилиши Қишлоқ хўжалигини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш жамғармаси (махсус жамғарма) ресурслари ҳисобидан имтиёзли кредит ажратишга асос бўлади ва имтиёзли кредит эълон қилинган бошланғич нархдан келиб чиқиб ажратилади.

Форвард шартномалари календарь йилнинг 1 ноябридан кейинги йилнинг 1 мартигача хўжаликлар ва қайта ишловчилар ўртасида ўзаро келишилган нархларда тузилади. Бунда пахта хом ашёсини етиштириш харажатлари хўжаликлар ва қайта ишловчиларнинг ўз маблағлари ёки тижорат кредитлари ҳисобидан амалга оширилади

Спот шартномаси реал вақт режимида омборда сақланаётган пахта хом ашёси ҳажмига хўжалик ва қайта ишловчи ўртасида ўзаро келишилган нархда тузилади. Спот шартномаси биржа товарларини кечиктирмасдан (бир ой ичида) етказиб бериш шарти билан тузиладиган олди-сотди битими ҳисобланади. Шартнома тузилганида хўжаликларга махсус жамғарма ресурслари ҳисобидан имтиёзли кредитларни ажратиш учун банкка кредит қийматининг 50 фоизи миқдорида ликвидли мол-мулк тақдим этилади.

Спот шартномасини расмийлаштиришни режалаштирган хўжалик ҳар ҳосил йилининг 1 мартигача (2025 йил ҳосили учун 1 майгача) мавжуд пахта хом ашёсини сақлаш омборлари (маскан) белгиланган талабларга жавоб бериши юзасидан Агросаноат мажмуи устидан назорат қилиш инспекцияси ва бошқа тегишли идоралар томонидан берилган хулосани ёки худди шундай хулосаси мавжуд омборларда вақтинча сақлаш бўйича тузилган ижара шартномасини “Агроплатформа” ахборот тизимига киритиши шарт.

Сақлаш омборлари ёки ижара шартномалари мавжуд бўлмаган хўжаликлар ўзи етиштирадиган пахта хом ашёси бўйича ҳар ҳосил йилининг 1 мартигача форвард ёки 1 июнигача фьючерс шартномалари расмийлаштиради.

Харидорлар ҳар йили 1 ноябрдан бошлаб пахта хом ашёсини форвард, фьючерс шартларида сотиб олиш бўйича келгуси йил ҳосили учун стандарт биржа контрактини очишга ариза билан биржага мурожаат қилади. Спот шартномаларида биржага сотувчи ариза билан мурожаат қилади.

Фьючерс шартномасидан ортиқча ҳажмда етиштирилган пахта хом ашёси ёки уни қайта ишлаш натижасида олинган бирламчи ва иккиламчи маҳсулотларни (тола, чигит, линт, ўлик пахта) сотувчи томонидан тўғридан-тўғри фьючерс шартномаси тузган харидорга сотиш шартномаси биржанинг ахборот порталида тузилади ва ушбу шартнома бўйича тўловлар биржанинг ҳисоб-китоб-клиринг операцияларини ўтказиш (тўлов ҳужжатларига мувофиқ пул ўтказиш) қоидалари асосида амалга оширилади.

Шартнома бўйича пахта-тўқимачилик кластерига топширилган пахта хом ашёсининг нав ва синфлар бўйича нархлари ПФ-7-сонли Фармони билан тасдиқланган ҳисоблаш коэффициентлари орқали аниқланади.

Демак, республикамизда пахта хом ашёси бўйича фьючерс, форвард ва спот битимлари биржа савдо платформасини “пахта хом ашёси секцияси”да тузилади. Ушбу шартномалар бир-биридан куйидагилар билан фарқланади. Яъни

1) шартномани тузиш вақти;

2) нархни шаклланиш усули (биржада эркин шаклланган нарх ёки келишилган нарх);

3) пахта хом ашёсини етиштириш харажатларини қоплаш тартиби билан (харажатлар махсус жамғарма ресурси, ёки хўжаликлар ва қайта ишловчиларнинг ўз маблағлари, ёки тижорат кредити ҳисобидан қопланади);

4) спорт шартномаси бўйича махсус жамғармадан имтиёзли кредит ресурси ажратиш учун етиштирувчи томонидан банкка ликвидли мол-мулкни тақдим этиши шарти;

5) спорт шартномасини тузиши учун етиштирувчи ўзининг ёки ижара олинган омборига эга бўлиши;

6) стандарт биржа контрактини очиш учун биржага харидор ёки сотувчи ариза билан мурожаат этиши тартиби;

7) фьючерс шартномасидан ортиқча ҳажмда етиштирилган пахта хом ашёси ва олинган тола, чигит, линт, ўлик пахтани биржада тўғридан-тўғри фьючерс шартномаси орқали сотиш тартиби билан фарқланади.

Фарғона вилоят суди судьяси
Жамила Акрамова

Skip to content